De eerste is misschien het meest 'instagrammable', de tweede is eigenlijk al veel leuker en de derde veruit het meest interessant. Aan deze kan je niet voorbij gaan zonder er bij stil te blijven staan.

Project 'Street debaters' van de nu in Amsterdam woonachtige Japanse Tomo Kihara.

Kihara bedacht hiermee een sociaal alternatief voor het bedelen waarbij de bedelaar door de vragen die hij opwerpt en het debat dat hij daarmee start, op een waardige manier geld kan verdienen. Het schijnt dat er per uur gemiddeld 12 mensen stoppen voor een praatje of discussie en de bedelaar / moderator zo'n 15 euro per uur ophaalt. Alle thema's worden opgeworpen. Van 'Are we equal' tot 'Aprove Brexit?' tot  'Which dooms the UK, Trump or Brexit?'. 

Op de balans in het museum ligt trouwens ook muntgeld. Of dat er is neergelegd door publiek, door Kihara zelf of bij de installatie door het museum, kon de desgevraagde medewerker niet vertellen. Het doet er dus ook niet zoveel toe.

​
Of hier, in dit specifieke geval toch wel? Check the balance.

***

... maar mijn god, hij kon schilderen.

Door congres-organiserende activiteiten had ik afgelopen weekend het voorrecht om in mijn eentje voor Flora, de oude man en voor de Nachtwacht te staan. Flora en de oude man (Portret van een oude Jood) in de Hermitage Amsterdam en de Nachtwacht natuurlijk in het Rijksmuseum.

Helemaal alleen. Met een handvol gasten en co-organisatoren dan. Maar toch, na sluitingstijd in een uitgestorven museum en dan komen de werken tot leven.

Saskia van Uylenburgh stapt natuurlijk niet echt uit de Nachtwacht maar er gebeurt wél iets. Nu is Rembrandts Nachtwacht al behoorlijk driedimensionaal geschilderd maar als je in je eentje er voor staat, lijkt je er zo in te kunnen stappen en je bij de groep te kunnen voegen. 'Ha, de schutters van kapitein Frans Bannink Cocq maken zich gereed te poseren voor een groepsfoto en ik ga er lekker bij staan.' Posten op instagram!

In de Hermitage, waar nu de Hollandse Meesters uit de Hermitage St. Petersburg hangen, laat Rembrandt Saskia - deze keer gekleed als Flora - hetzelfde doen. Ze komt tot leven. Veel bewegen kan ze niet want ze heeft een heel bloemboeket op haar hoofd, maar met ingehouden adem poseert ze als Flora, de godin van de lente, jeugd en vruchtbaarheid. Bewegingsloos, maar je ziet hoeveel moeite het kost. De armen in halfhoge positie, de bloemen die er niet af mogen vallen en de jurk die ongetwijfeld heel zwaar is. De jurk is echt, de stoffen zijn echt, je wil Saskia's schouder aanraken om het textiel aan te raken. Hoe voelt gouddraad?

Flora als representatie van het jonge leven, wordt hier geflankeerd door twee oude mannen, beiden zo'n 20 jaar later door Rembrandt geschilderd. Die opstelling is vast niet zomaar, jeugd moet worden beschermd en zich ook laten bijstaan door de ervaring. De twee mannen kijken je rustig en bedachtzaam aan. Een blik die de aandacht vasthoudt, en bij beide mannen de handen gevouwen. Die handen kúnnen niet geschilderd zijn, ze zijn echt.  

***
​

Viva Arte Viva! #BiennaleArte2017

Ik ging naar Venetië, voor de kunst Biënnale 2017. Eén keer eerder een bliksembezoekje aan die stad gebracht. De herinnering? Vol, vol, vol. Veel, heel veel toeristen. Waar je er zelf dus één van bent.

Nu in de herkansing en met een gericht doel. Een missie met een lijstje met daarop een behoorlijk aantal kunstenaars en landenpaviljoens die bekeken moesten worden.

Lopend, kijkend en varend door Venetië kom je al heel snel tot een aantal conclusies. Ja, het is inderdaad vol en er drommen ongelooflijk veel toeristen samen rond het San Marco plein en de Rialto brug. Het is uitwijken voor de selfie-sticks. Maar dat is eigenlijk maar - pak 'em beet - één vierkante kilometer. Daar buiten laat de stad hetzelfde moois en nog veel meer zien. Rustige pleintjes, lommerrijke lanen, mooie grachtjes. Bomvol historie.

Die historie, die leidt tot de tweede conclusie. Namelijk dat hoewel we een paar eeuwen verder zijn sinds het hoogtepunt van haar welvaart, er veel hetzelfde is gebleven. De gondels die nu 'opgepimpt' lijken met goudverf en rood fluweel, zijn dezelfde gondels die we zien in de schilderijen van Guardi. Zoals stelletjes zich nu 'romantisch' laten voortpeddelen, zo gebeurde dat vroeger ook. En zoals we nu grote groepen op het San Marco plein zien en zich vermaken, zo ging dat vroeger precies zo. (Alleen betaal je nu extra voor de muziek - goed inzoomen op het kaartje onder het dienblad!)

Sta stil midden op de brug over de Canal Grande en je staat gewoon ín een Guardi. Er lijkt niets veranderd.

Maar anders bezien, is natúúrlijk alles anders. Er zijn in elk geval al grote maatschappelijke vraagstukken bijgekomen. Of vraagstukken die er eerder misschien ook al waren maar nu nog urgenter zijn geworden.

Kijk naar de Nederlandse inzending waar Van Oldenburg ons laat reflecteren op integratie en tolerantie.

En kijk in het verlengde van deze twee vraagstukken, naar de bijdrage die Olafur Eliasson met Green Light, een fundraising campaign en misschien ook wel movement, wil leveren. Naast het eerdere Little Sun initiatief (koop een zonnebloemlamp op zonne-energie en iemand in een ontwikkelingsland krijgt er ook één) en andere projecten die zien op duurzaamheid, nu ook weer een initiatief met een lamp in de hoofdrol. Groen licht, als fysieke vertaling van duurzaamheid, milieu en een ander die het nodig heeft, licht geven. Een platform voor kennisuitwisseling en geldinzameling. 

Zomaar een greep uit al hetgeen landen en kunstenaars van over de hele wereld ons, daar op de Biënnale in Venetië te zeggen hebben.

En dat leidt tot de derde conclusie. Dat oud en nieuw, misschien wel juist doordat ze zo ver uit elkaar staan, heel goed samen gaan. Het oude Venetië tegenover de nieuwe blik van de hedendaagse kunst. Het één versterkt het ander. In de middeleeuwse setting valt het hedendaagse nog duidelijker op. En door het adresseren van de actuele vraagstukken, realiseer je je nog meer dat het decor waarin die vraagstukken gepresenteerd worden, verdwijnt als er niks gebeurt.

Ik ging naar Venetië en kwam terug uit Venetië  En moest mijn beeld over de stad aanpassen. Dat is wat de stad met je doet en dat is wat de kunst Biënnale in die stad met je doet. 

Ach, af en toe de zaken heroverwegen en bijstellen, is juist wel goed toch? Dank u, oh kunst voor uw scherpe randjes, vraagtekens en verhalen. ​U wordt gewaardeerd.

En met die opmerking sluiten we dit Kunstkwesties seizoen af, nemen we een zomerreces en spreken we elkaar weer in September.

Maak er een fijne zomer van. Viva Arte Viva!​

***

Beschrijving van een pitstop. #JeanDubuffet

Trouwe lezers en volgers weten het. Koffie en kunst, de twee vaste ingrediënten van mijn dag. Zonder koffie of zonder kunst en helemaal zonder beide, gaat het niet.

Wat jullie inmiddels óók van me weten, is dat ik op weg naar de werkdag graag langs de Amstel de stad binnen fiets. Van buiten naar binnen, de geschiedenis in. En heel soms, is het niet buitenom maar fiets ik binnendoor, kriskras door de stad en door de spits. Dat is dan zoals ik het noem, mijn 'urban jungle workout'. Veel verkeer, gejakker, survival of the fittest. Als je je als fietser in de Amsterdamse spits staande kunt houden dan weet je van wanten.

Soms moet ik in het Rijksmuseum zijn, soms passeer ik het museum en heel geregeld fiets ik er onder door. En zeker aan het begin van de dag is dat een mooi moment om van de fiets te stappen. Om uit te hijgen bijvoorbeeld van de workout, om de benodigde kop koffie te nemen of gewoon om een moment te nemen om om je heen te kijken en te zien hoe de tuinen er bij staan, welk ritme het water van de fontein danst en welke beelden het museum nu weer in haar groene buitenzaal heeft staan. 

Sinds gisteren zijn dat beelden van Jean Dubuffet (1901-1985). Het plaatsen van die sculpturen had wat voeten in aarde maar na wat werk heeft de 'parade van tragikomische figuren, een toren met verhalen en een stralend witte boom,' de tuin dan ook echt ingenomen. Twaalf werken, afkomstig uit Parijs, Lissabon, New York en Londen. 

Jean Dubuffet in de Rijksmuseumtuinen is na Henry Moore (2013), Alexander Calder (2014), Joan Miró (2015) en Giuseppe Penone (2016) de vijfde in een reeks van vijf openluchttentoonstellingen in de tuinen. Ik heb ze allemaal voorbij zien komen - of beter: zij mij - en allemaal hebben ze me verwonderd en stil doen laten staan. Niet alleen de werken zelf maar vooral ook door hun aanwezigheid daar in de context van de tuinen van het Rijks en het museum zelf.

Kunst wordt vaak binnen de muren van het museumgebouw getoond. Maar als de mogelijkheid zich voordoet om ook buiten die muren te gaan dan is - zoals ook eerder hier geschreven - de grond de vloer en de lucht haar oneindige begrenzing. Dan gebeurt er iets extra's. De omgeving, de mens, de natuur en het kunstwerk gaan op elkaar inwerken en je zintuigen worden (nog) meer aangesproken.

En met die sculpturen in de rijksmuseumtuinen, die open en vrij toegankelijk zijn, is dat als een gift aan het publiek waarbij het museum zegt: Dit is voor jullie, maak het je gemakkelijk, zet jezelf - net als de De Keuvelaar (Le Deviseur) neer en kijk, praat, zit, 'doe je ding'. 

Goed. Dubuffet's beelden dus. Bekijk deze wonderlijke sculpturen van de voormalig wijnboer die altijd zocht naar een expressie en uitbeelding die zo dicht mogelijk bleef bij de onaangepastheid en onbedorvenheid die kinderen, psychiatrisch patiënten en autodidacten in hun werk leggen. Zogeheten art brut, outsider art, ofwel 'rauwe kunst'. Een kwalificatie bedacht door Dubuffet zelf toen hij in 1948 in Parijs de Compagnie de l'Art Brut oprichtte om daar werk te tonen dat wars was van regels, dat spontaan was en ver stond van de professionele artistieke milieus. Ver van het 'aangeleerde'.

Het soort werk waar ook de CoBrA kunstenaars zich door lieten inspireren. Dat buurman het Stedelijk Museum Amsterdam naast haar 'CoBrA collectie' ook veel werk van Jean Dubuffet heeft, is dus niet heel vreemd. Hun gemeenschappelijke deler ligt immers in het hebben van dezelfde inspiratiebron. En daarom toont dat museum gelijktijdig met de tentoonstelling in de Rijksmuseumtuinen, al haar werk van Dubuffet uit eigen collectie. Jean Dubuffet: The Deep End. 

Dus mocht je aan het einde van de dag het Museumplein weer passeren en mocht je dan nog tijd én puf over hebben, stap dan ook hier naar binnen. Met een museumjaarkaart of Rembrandtpas loop je zo door. Geen rij, geen kassa, even een flitsbezoekje. Deze met zorg samengestelde tentoonstelling verdient dat.

Maar om weer te eindigen met waar ik mee begon: koffie en kunst. Twee ingrediënten die de groene buitenzaal van het Rijksmuseum tot mijn favoriete pitstop op een mooie zomerochtend maken.

Met koffie en kunst, buiten aan de (werk)dag beginnen. 'Dat zouden meer mensen moeten doen.'

***

Dubuffet in de Rijksmuseumtuinen, 1 juli t/m 1 oktober 2017. Vrij toegankelijk, dagelijks van 9 tot 18 uur. (Met in de zomervakantie elke middag gratis familieworkshops in de tuinen waarbij je in Dubuffet-stijl een eigen sculptuur mag maken.)

Jean Dubuffet - The Deep End, 1 juli 2017 t/m 7 januari 2018, in het Stedelijk Museum Amsterdam. Dagelijks van 10 tot 18 uur, vrijdags tot 22 uur.

Gelijktijdig met deze tentoonstellingen toont het Outsider Art Museum in de Hermitage aan de Amstel De Lijst van Dubuffet I Meesterwerken uit de Prinzhorn Collectie, een collectie welke Dubuffet zag als een voorloper van zijn eigen collectie l'Art Brut. T/m 24 september 2017. Meer info zie hier.

En een eervolle vermelding voor degene die raadt van welke werken onderstaande afbeeldingen detailfoto's zijn:

Licht tegenover donker.

In de krant konden we afgelopen week lezen over de rumoer in de kunstwereld over het zwartste zwart: Tot groot ongenoegen van alle anderen mag alleen kunstenaar Anish Kapoor het 'superzwart' Vantablack gebruiken. 

Vantablack, bedoeld voor de wetenschap, is een verf die zó zwart is dat je hersenen er nauwelijks bij kunnen, het is de donkerste verf ter wereld. Het absorbeert meer dan 99,9 procent van het licht dat erop valt en heeft een hallucinerend effect; je weet bijna niet meer waar je naar kijkt. De foto hierboven uit het krantenartikel heb ik lang en vaak moeten bekijken. Twee identieke beelden maar het beeld bedekt met Vantablack lijkt niet meer driedimensionaal. Alsof de verf met de absorptie van bijna al het licht ook een dimensie heeft opgeslurpt.​

Voor kunstenaars dus een waanzinnig ingrediënt om mee te werken. Maar middels een licentie exclusief voorbehouden aan Kapoor voor wie 'kleur de sleutel is' tot zijn werk en die 'met een minimum aan middelen een maximum aan interpretatiemogelijkheden wil bieden.' En als zwart een kleur is, moet dat met het zwartste zwart zeker lukken.

Museum De Pont in Tilburg heeft het kunstwerk Descent into Limbo (1992, Afdaling in het Ongewisse) van Anish Kapoor in de collectie. Midden op de vloer in één van de wolhokken van deze voormalige wolspinnerij ligt een zwarte cirkel van 60 cm doorsnee. Maar is het echt een zwarte cirkel of kijken we met zijn allen naar een zwart gat? Het pigment dat bij dit werk is gebruikt door Kapoor, is zo donker dat we geen perspectief kunnen zien. Stel je eens voor wat voor effect het werk zou hebben als Kapoor Vantablack zou hebben gebruikt. Alsof je zo het zwarte gat in zou worden gezogen.

Op dat spoor gezet door de krant, wilde ik die gedachtenexercitie zelf eens nader onderzoeken en de afdaling in het ongewisse aan den eigen lijve ondervinden. Dus huppetee, naar Tilburg.

Om daar vervolgens voor een dichte deur te staan... ​

Waar een deur dicht is, gaat ergens anders een raam weer open. En in dit geval is dat bijna letterlijk te nemen. Tenminste, als je 'raam'  vervangt door 'gang'. Want tegenover de dichte deur van Kapoor met daarachter zijn zwarte gat, vond ik de gang van James Turrell die leidde naar de lichtinstallatie Wedgework III (1969).

Met eenzelfde 'minimum aan middelen' als Kapoor, creëert ook Turrell een maximum aan beleving voor de toeschouwer. Maar waar Kapoor dat met verf doet, doet Turrell dat met (kunst)licht.

Via een werkelijk stikdonkere gang - ook hier is bijna al het licht geabsorbeerd dan wel buitengehouden - met onverwachte bochten en afmetingen, kom je al schuifelend en tastend uiteindelijk in een ruimte waar de lichtinstallatie van Turrell zich bevindt. Je ogen hebben echt even nodig om te wennen aan het duister en dan nóg, dan nog weet je eigenlijk niet waar je naar kijkt. Ook hier de vraag of je naar een plat vlak kijkt of naar een ruimte met perspectief en in geval van dat laatste, tot hoe ver dat perspectief dan gaat en hoe het werkt. Ook hier kan het brein de informatie nauwelijks verwerken. Maar in tegenstelling tot Descent into Limbo waar emoties zoals angst over het ongewisse en naderend onheil worden opgeroepen, werkt het hier geruststellend en bijna meditatief.

Uit het donker van de gang naar het licht van de light space. En van het licht van Turrell weer terug naar het zwarte gat van Kapoor. Licht tegenover donker. Beide mannen werken met deze tegenstelling en beiden werken ze met componenten die er eigenlijk niet zijn. Deze kunstenaars creëren illusies en spelen met ons hoofd. 

Met een minimum aan middelen weten ze dat maximum aan resultaat te behalen. Ogenschijnlijk zo simpel maar bijna eng, die invloed op ons gemoed.​
​

Ook dat zijn interessante vragen en is een leuke overdenking. Waarmee we tevreden kunnen vaststellen dat de gang naar Tilburg ondanks de gesloten deur zeker niet tevergeefs was. Het heeft bovenstaande overpeinzingen en ervaringen opgeleverd, ik heb weer in een Turrell gezeten én ik heb ook weer andere kunstenaars ontdekt.

Maar moet dus wel weer terug...

***