Paradijs op aarde.

Tahiti. Henri Matisse ging er naar toe voor een frisse blik, een nieuwe manier van kijken. Voor Paul Gauguin gold min of meer hetzelfde. Klaar met het bekende, op zoek naar het onbekende; naar oprechtheid en zuiverheid van mensen die nog niet beïnvloed waren door beschaving of het moderne (stads)leven.  En weer een ander, zoals H.N Werkman wilde dat ook - geïnspireerd door Gauguin - maar bij hem bleef het bij 'dromen van': de informatie was verzameld en inlichtingen over de reis waren ingewonnen maar kennelijk kwam het er toch niet van. Voor hem bleef het bij een intentie en poging maar ook daar leverde het mooi 'paradijselijk' werk op.

De kunstenaars die ik hier noem, zochten allen naar een paradijs op aarde waarvan het idee was dat de vrijheid er groter is en de druk van de moderne beschaving minder. Datzelfde doen wij, 'gewone stervelingen' eigenlijk natuurlijk ook. Misschien iets minder intens en minder met een nadrukkelijk doel voor ogen maar we doen het wel. Ook wij hebben altijd één antenne uitstaan voor die plek op aarde waar we het juk van het decorum van ons kunnen afschudden en de jas van onbevangenheid kunnen aantrekken.

Waar dat paradijs op aarde zich dan bevindt, ligt voor een ieder weer anders. Voor de één is het misschien Tahiti, voor een tweede een ander idyllisch wit strand met palmbomen en voor een derde is het de open plek in het bos vlakbij. Het paradijs op aarde is dan wel een geografische plek maar wordt nog meer dan door topografie bepaald door het gevoel dat die plek je geeft. Het gevoel van vrijheid, niet geleefd te worden door verplichtingen en opgejaagd door de waan van de dag maar kantoorpak uit en makkelijke kleren aan. En vooral, wakker worden met een lege agenda. Beginnen aan een dag die nog helemaal open ligt en volledig vrij kan worden ingevuld. En daar waar je dát ervaart, daar is het paradijselijk. En dat kan dus heel goed bij je hutje op de hei zijn of in je eigen achtertuin.

Mocht je komende tijd ergens naar toe gaan, op vakantie gaan of aangenaam blijven vertoeven in je achtertuin, waar je eigen aardse paradijs ook mag zijn, zorg dan dat je geniet. Sla vooral alle tips die in deze tijd van het jaar voorbij komen over hoe je bijvoorbeeld de beste foto's kan maken (ik zag er veel voorbij komen!), over. Sterker, neem zo min mogelijk foto's. Doe het met 'mental pictures.' Matisse had voor zijn reis speciaal een heel goed fototoestel gekocht maar eenmaal in Oceanië realiseerde hij zich dat van alle foto's die hij daar maakte, bij thuiskomst alleen maar 'povere beelden' zouden overblijven. 'De foto's zouden me misschien maar verhinderen de indrukken echt op me in te laten werken.' 

Vergeten hoe dat ook al weer zat? Sla onze blogpost Hoe lang duurt 25 jaar, over Leven & Lot van Vasili Grossman er nog maar eens op na. Grossman legde ruim 55 jaar geleden al uit hoe het werkt met inkrimpen en ontvouwen van de tijd.

En aan het einde van het verhaal sla je niet alleen figuurlijk maar ook letterlijk het boek dicht. Dat kan je niet met een e-reader. Gelukkig is 'het papieren boek, terug van nooit weggeweest', zo was vorige maand nog in de Trouw te lezen. Een geruststellende gedachte. Het aards paradijs wordt toch heel wat saaier zonder fijne boekhandels om in rond te struinen, advies te krijgen en mooie gesprekken te voeren.   

Nee, wij gaan niet naar Tahiti. Ook niet naar een ander aards paradijs. Maar we gaan er wel even tussenuit in die zin dat Kunstkwesties een klein zomerreces inlast. Wat betreft het blog dan, social media gaat door.  En dan treffen we elkaar weer in September. Afgesproken?

Voor nu houden we het hierbij en leggen we het scherm weg. Het is tijd om de tijd te ontvouwen.

***

En als laatste, voor de zwoele zomeravonden nog een lijstje (NRC) met zes filmklassiekers. Ach, het internet stroomt deze dagen over van de lijstjes voor alles en nog wat. Heerlijk, grasduin maar eens.
​

Käthe Kollwitz in Museum Belvédère.

Midden in een leeg landschap, met aan de ene kant een landgoed en aan de andere kant weilanden, ligt een 'hidden treasure': Museum Belvédère, een museum voor moderne en hedendaagse kunst in Heerenveen, Friesland. Met in haar vaste collectie werk van twintigste-eeuwse en eigentijdse kunstenaars als Gerrit Benner, J.C.J. Vanderheyden en Robert Zandvliet en in haar tentoonstellingsbeleid een accent op schilderkunst die 'een relatie aangaat met de omliggende landschappelijke sfeer' of anderszins verbonden kan worden aan de omgeving.

We lopen langs wuivend riet door de weilanden naar het museum. Het gebouw lijkt op te gaan in het landschap; vormgeving en kleur is afgestemd op de omliggende natuur. Met zo op het oog geen ramen of anderszins daglicht, lijkt het museum een gesloten gebouw maar niets is minder waar. Niet alleen komt er daglicht de tentoonstellingszalen binnen via glazen stroken net boven de vloer maar ook via de entrees en de transparante ruimte tussen beide vleugels in.  En de entreedeur staat niet alleen letterlijk open (zelfs vóór openingstijd al!) maar ook figuurlijk: je krijgt een warm welkom en binnen heerst een aangename sfeer met een gezellige bedrijvigheid.  Hier wordt gekeken, gepraat, gelachen en zelfs gegeten. Door een divers publiek, ook fijn.

We komen voor Käthe Kollwitz (1867-1944). In de tentoonstelling Getekend Leven worden grafiek, tekeningen en een aantal bronzen beelden van deze Duitse kunstenares getoond. Al als jong kunstenaar (meisjesnaam Schmidt) had zij een grote belangstelling voor sociaal-maatschappelijke vraagstukken en vrouwenemancipatie. Het is ook met name de socialistische achtergrond van Kollwitz die zorgt voor de link met de geschiedenis van Zuid-Oost Friesland, een streek waar het socialisme onder de vele arbeiders veel aanhangers had. De misstanden onder de arbeidersbevolking daar, waren dezelfde als waar Kollwitz tegen ageerde.

In 1891 trouwt Käthe met 'armenarts' Karl Kollwitz en vestigen zij zich samen in een arbeiderswijk in Berlijn. De omstandigheden die zij daar aantreft, komen in haar werk samen tot de thema's 'armoede van het volk' en ' moeder en kind'. Met haar werk wilde Kollwitz de omstandigheden onder de bevolking verbeelden. Honger, werkloosheid, slechte arbeidsomstandigheden en geweld. Dat Kollwitz veel reproduceerbare kunst maakte -  grafiek, tekeningen en publicaties in pamfletten en het tijdschrift  Simplicissimus - is niet toevallig. Door de reproduceerbaarheid ervan had het een groter bereik en vond het zich sneller een weg naar het publiek.  

Door haar sociale bewogenheid maakte Kollwitz het zichzelf niet makkelijk. Zo moet ze onder Hitler haar functie als professor aan de Academie van Berlijn neerleggen en wordt haar werk als 'entartet' gekwalificeerd. Veel ervan werd vernietigd maar gelukkig zagen de Duitsers bijvoorbeeld de mallen van haar beelden over het hoofd waardoor die na de oorlog opnieuw konden worden gegoten.

Kollwitz werkte er 17 jaar lang aan. In dit beeld zit haar leed en dat van alle andere ouders die een kind hebben verloren. De ruimte tussen de man en de vrouw staat voor de lege plek die het kind heeft achtergelaten.

De onderwerpen in haar kunst zijn misschien wel terug te brengen tot de kernwoorden 'kwetsbaarheid' en 'tijdelijkheid'. De mens is kwetsbaar, wordt geraakt door de omstandigheden waarin zij verkeert en kan ook zo, door die omstandigheden, roemloos ten onder gaan of uit het leven worden gerukt.

Het werk van Kollwitz hier aanschouwend, dringt zich een parallel met de actualiteit op. We kijken naar zware, indringende voorstellingen van nare, ellendige of verdrietige situaties. Het grijpt je naar de keel, raakt je in je hart. Waarom? Niet alleen omdat het een poos geleden allemaal daadwerkelijk plaats vond of omdat het deze krachtige kunstenaar overkwam. Maar ook omdat lijden van alle tijden is. Omdat het dichtbij komt. Misschien voor jou als persoon omdat je je herkent in een bepaalde situatie of emotie. Of breder, omdat Kollwitz' thema's van toen ons nog steeds wijzen op de maatschappelijke vraagstukken van nu. Armoede, oorlog, vluchtelingenstromen.

In Kollwitz werk zien we haar eigen lijden, passie, en haar mede-lijden met de mens die het minder heeft, haar compassie. Zo ziet dat er dus uit. Mededogen en (com)passie. Een oproep tot...

Bij deze.