Wat hebben een menukaart, een telefoongesprek en een Iers gedicht met elkaar gemeen?
Een Kunstkwestie die eens niet een kwestie opvoert maar een kunstwerk uitlicht. Wat ongetwijfeld toch wel weer tot een kwestie zal worden. Want deze woorden intypend, komt bijvoorbeeld al de vraag op wanneer een tekst eigenlijk een kunstwerk wordt. Enfin.
Joseph Beuys - Aan het samenvatten en duiden van Beuys' ideeën en oeuvre in 800 woorden gaan we niet beginnen. Een poging daartoe strandt in nietszeggende algemeenheden en geijkte uitspraken. Gaan we dus niet doen. Voor uitleg over zijn gebruik van vilt en vet, dode hazen en zijn idee over sociale sculptuur, word je verwezen naar het 'alwetende' internet waar ruim wordt geciteerd uit de vele publicaties over zijn persoon en werk. Voor nu pakken we er gewoon een klein stukje uit.
|
Mijn eerste ontmoeting (virtueel dan) met Joseph Beuys was in een college-zaal waar ik hem bij een televisie in de weer zag met bokshandschoenen en een rookworst. Het beeld bedekt (met vilt), er was alleen geluid. De TV werd zo eigenlijk weer een radio terwijl je als kijker toch blijft wachten op bewegende beelden. Gevalletje van 'waar kijk je dan naar en waarom'? Wat verwacht je te zien te krijgen en waarom verwacht je dat? Verwacht je communicatie, kan je überhaupt communiceren met een apparaat?
|
|
Na Filz TV kwamen nog vele werken van Beuys op het pad. Om Beuys kan je - al zou je het willen - niet heen. Elk museum heeft wel iets van hem in zijn collectie. Van de Citroen-lamp naar een met vilt (zoek het nou toch maar even op) beklede ruimte met daarin een piano in Centre Pompidou (Parijs) naar honderd beschreven schoolborden in het Hamburger Bahnhof in Berlijn (zie foto beneden). En via die lijn komen we uit waar we nu willen zijn:
|
Die schoolborden (RichtKräfte einer neuen Gesellschaft, 1974-1977) vertegenwoordigen een archief of zo je wilt, een afgeronde performance van een tentoonstelling waar Beuys als docent van een 'tijdelijke universiteit' de uitwisseling van zijn ideeën en discussies met het publiek opschreef. Ideeën over moraliteit en waarden en de bron daarvan. Deze tijdelijke universiteit en de schoolborden fungeerden als een space for thought en waren een voortvloeisel uit een universiteit die hij een jaar eerder met onder andere Heinrich Böll oprichtte, de Free International University, (de F.I.U., manifest).
|
Het uitgangspunt van deze universiteit was onder meer:
'Creativity is not limited to people practicing one of the traditional forms of art, and even in the case of artists creativity is not confined to the exercise of their art. Each one of us has a creative potential which is hidden by competitiveness and success-aggression.'
Het is de gedachte dat ieder mens creativiteit in zich herbergt - Jeder Mensch ist ein Künstler, volgens Beuys - en we met z'n allen verantwoordelijk zijn voor het vormgeven van onze samenleving. De maatschappij als een 'sociale sculptuur' die we gezamenlijk kleien.
In 1977 namen Beuys en anderen in deze groep deel aan Documenta 6 in Kassel. Op de begane grond in het Fredricianum werd daar 100 dagen lang gediscussieerd en gewerkt. Ter financiering van de deelname (voor eten en verblijf) reproduceerde Beuys een eerder werk van hem uit 1975 welke aldaar in ongelimiteerde oplage werd verkocht. (Zie voor detailfoto's onderaan!)
|
En dan zijn we rond want dát werk heeft als titel Food for Thought en is daarmee complementair aan de schoolborden hierboven die als space for thought dienden. Een vrije universiteit, open voor iedereen en met de ruimte en het voedsel voor de geest.
Twee voorwaarden voor het scherpen van die geest. En dat hebben we allemaal weer nodig, namelijk voor het modelleren van de 'sociale sculptuur' die we met zijn allen maken. Want 'elk mens is een kunstenaar.'
Food for Thought is in feite een montage-gedicht bestaande uit drie verschillende teksten. Een lijst met opsomming van allerlei etenswaren, een telefoongesprek over eten en een Iers gedicht uit de 6e eeuw, ook over eten.
Drie verschillende teksten die eten en denken met elkaar verbinden. Ze vormen één geheel en je kunt ze zien als inderdaad een gedicht, een bijdrage aan de literatuur. Wat deze tekst dan tóch een kunstwerk maakt?
Het is de stempel er op van de F.I.U., het is de vet-vlek (googelen!) en het is zijn handtekening.
Maar het is vooral ook Beuys' idee hierachter. Over zijn Multiples, zoals hij zijn samengestelde werken noemde, zei hij dan ook: 'Die objecten sind nur verstandlich im Zusammenhang mit meinem Ideen.' Mijn werken zijn alleen te begrijpen in samenhang met mijn ideeën.
Het idee is het eigenlijke kunstwerk, de materiële objecten zijn slechts de drager ervan.
En dan terug naar de vraag naar wat een menukaart, een telefoongesprek en een Iers gedicht met elkaar gemeen hebben? Dit werk van Joseph Beuys dus. De lijst, het telefoongesprek en het gedicht vinden elkaar in deze 'montage'.
De tekstfragmenten hebben alledrie een andere oorsprong maar worden door hun onderwerp bij elkaar gebracht en ondanks alle ernst en het serieuze idee erachter, piept de humor er doorheen.
...
As soon as you left I was hungry. A plate of mashed potato would do it, with milk and butter. Or haddack Eisbein buckwheat maybe, or pigs' ears with marjoram. Or even spinach would do and custard. Cod's roe - you don't need caviar every day ...
Elke keer als je dit werk 'leest', lees je het glimlachend. We houden van kunst en van eten. En van voedsel voor de geest. Het ultieme kunstwerk dus.
|
|
***
In Juni vindt alweer Documenta 14 plaats. Weer in Kassel maar deze keer ook met een parallel tentoonstelling in Athene. Lees hierover bijvoorbeeld 'De Documenta staat los van nationale grenzen', een artikel van Sandra Smallenburg in het NRC van 7 april jl.
RSS-feed