2017 - honderd jaar De Stijl

Het kan je niet zijn ontgaan, vorige week nog in het NRC in een exclusieve bijlage: in 2017 wordt de 100ste verjaardag van De Stijl gevierd. Een heel jaar lang, op allerlei manieren en op verschillende locaties door het land.

Waarom de 100ste verjaardag en waar komt het geboortejaar 1917 dan vandaan? Die vraag is niet moeilijk te beantwoorden. Men neme - kennelijk - het jaar van uitgave van het eerste nummer van het tijdschrift ​De Stijl.

Maar als we het anno 2017 over De Stijl hebben, wat bedoelen we dan? Hebben we het dan over een groep kunstenaars, een beweging, een orgaan (term van Van Doesburg zelf)? Hebben we het over een idee, een stroming of over het tijdschrift?

De uitgave van dat tijdschrift kwam natuurlijk niet zomaar uit de lucht vallen. De plannen waren er al eerder. In 1916 was Theo van Doesburg (1883-1931) – bedenker, initiator en oprichter van het tijdschrift – al druk bezig met de voorbereiding en financiering ervan. In verschillende brieven aan bevriende kunstenaars schreef hij over zijn plannen en de praktische uitvoering ervan. Wat moet er in, op welke kunsten richt het zich, wat wordt het formaat en wie wordt benaderd voor een bijdrage? En dat netwerk van gelijkgestemden, althans het begin ervan, was er deels al vóór 1917.

Een kwestie van de kip en het ei: was er eerst het idee, ontstond er toen een beweging en was vervolgens het tijdschrift een uitwerking ervan? Of begon het met het tijdschrift en volgde daarna de rest?

Ik weet het niet. Ik heb hier veel publicaties liggen en voor de verschillende visies valt telkens wat te zeggen. Maar goed, misschien is ook hier het stellen van de vraag belangrijker dan het antwoord er op. En feit blijft dat wil je iets ‘gedenken’ en laten voortleven, het altijd handig is om een kapstok te hebben waar je een en ander aan kan ophangen.

1917 dus

Het thema dat aan 2017 als De Stijl-jaar wordt meegegeven luidt Mondriaan tot Dutch Design. In elk geval marketing technisch volledig te begrijpen. Mondriaan is internationaal de beroemdste vertolker van het Stijl-ideaal, al noemde hij het Nieuwe Beelding (neoplasticisme). Maar laten we het hier niet complexer maken dan de theorie van De Stijl en Nieuwe Beelding al is.

Goed, Mondriaan als belangrijkste exportproduct. Snap ik, begrijp ik. Maar toch, een kunstenaar staat nooit alleen. Je hebt aspiraties en inspiraties en reageert op elkaar. De groep kunstenaars die zich op welke manier dan ook verbond aan De Stijl – of dat nu het tijdschrift of een beweging of iets anders was – liet dat goed zien. Zowel in hun werk als in hun bijdragen in het tijdschrift. Je reageert op elkaar en je scherpt je aan elkaar.

Zo ook Mondriaan. Deze voer zeer zijn eigen koers maar de nauwe contacten en (vooral ook) discussies met Theo van Doesburg, zullen zeker ook hun steen hebben gelegd in Mondriaans vaarwater. Ik noem hun verschil van inzicht over het gebruik van de diagonaal (zie hierboven Contra-compositie XVI).

En dat is misschien ook zo. Van Doesburg gold ook als lastig en voor hem was reuring heel belangrijk. Alles draaide bij hem om actie, beweging en strijd. Want door actie en discussie kom je verder, zo was zijn visie.

Mondriaan tot Dutch Design

​Nogmaals, die verhaallijn, die bevraag ik nu niet. Maar als je de honderdste verjaardag van De Stijl viert, mag Van Doesburg dan de kaarsjes op de taart uitblazen? ​Hij heeft die tenslotte zelf besteld.
​

***

Klik hier voor meer informatie over en agenda voor alle tentoonstellingen, evenementen etc in het De Stijl-jaar. Opvallend is dat op de plattegrond Rotterdam en Amsterdam afwezig zijn. Gretha Pama schreef hier afgelopen donderdag over. En link hier door naar de gehele Mondriaan tot Dutch Design - bijlage in het NRC van 21 januari jl. 

Ego op de voorgrond.

We hebben de jaarwisseling gehad en velen van ons zijn op pad geweest. We hebben de verhalen gehoord maar vooral ook de getuigenissen ervan gezien. Social media stroomde over met foto’s van sneeuwtaferelen, vrolijke etentjes en vooral: selfies.

Iedereen plaatst en komt terug met selfies. Een woord dat een poosje geleden nog helemaal niet bestond en nu al volledig is ingeburgerd. Zo erg zelfs, dat je mensen aan anderen hoort vragen een selfie van ze te nemen (serieus, echt gehoord).

Zelf was ik in Rome. En ik wist heus wel van de oprukkende selfie-cultuur. Maar dat het zulke vormen had aangenomen, realiseerde ik mij kennelijk niet helemaal. Nu dus wel.

Ik weet inmiddels dat een beetje selfie-nemer het niet houdt bij zijn uitgestrekte arm. Hij maakt gebruik van een hulpmiddel dat die arm met zo’n dikke meter verlengt: een selfie-stick. Op het Piazza della Rotonda staan voor het Pantheon de selfiestick-verkopers zij aan zij. Voor zo’n drie euro heb je er één en het resultaat ervan is ongelooflijk:

Drommen mensen die met de rug naar het eeuwenoude Pantheon staan en kijken naar hun telefoon. Zet je mooiste lach op, druk op het knopje en hup, je gezicht kan weer in de gewone stand. En als het geen selfies zijn dan is het wel door een telefoon kijken naar het gebouw erachter. Rechtstreeks kijken er nog maar weinig. ’s Avonds in het donker valt dat helemaal op. Vanuit de steegjes lopen de mensen uit verschillende kanten het plein op en overal zie je oplichtende schermpjes.

Vóór de uitvinding van de fotografie was er natuurlijk al het penseel. Een beetje vermogend persoon liet zich portretteren op doek. Maar zoiets was alleen voor een kleine groep weggelegd en vanuit de kant van de maker kwam er heel wat vakmanschap bij kijken. En je had de kunstenaar die zichzelf portretteerde, als visitekaartje om te laten zien wat hij allemaal in huis had. Selfies avant la lettre.

Daarna kwam de fotografie als concurrerend instrument om het leven in beeld te vatten. Na natuurlijk de beginfase, een techniek die snel is omarmd. Beschikbaar voor iedereen én in te zetten door iedereen. Een kind kan de was doen.

En is er een verschil in wat we vroeger op de foto zetten en wat nu? Ik kom tot de gedachte dat in de loop der tijd de onderwerpen misschien niet eens zoveel zijn veranderd; mensen, gebouwen en verder al wat je zag. Dat doen we nu in feite ook nog steeds. Maar dan zoveel meer en zoveel vaker. En met het verschil dat tóen, de één een foto van de ander maakte (eerst vader voor de Eifeltoren, daarna moeder voor de Eiffeltoren) en nu mensen vooral ook veel foto’s van zichzelf maken.

Waar komt die behoefte vandaan? Het is toch niet zo dat we thuis op de bank al die selfies nog eens lekker gaan zitten terugkijken. Het is ook niet het zelfportret dat we bóven die bank hangen en waar de generaties na ons nog van kunnen genieten.

Maken we ze dan voornamelijk voor de bühne, om online te zetten? Als teken van hoe leuk we het hebben en als bewijs dat we ook echt op die plek zijn geweest?

Dan plaatsen we letterlijk ons ego op de voorgrond. En dat zegt natuurlijk iets over onszelf en de tijd waarin we leven. En dát, dat is dus een interessante kwestie om over na te denken. Wat dan weer betekent dat als je daarover nadenkt, je kennelijk ontspannen bent en een fijne vakantie hebt.

Begrijp me niet verkeerd, ik hou enorm van fotografie en van fotograferen. Maar af en toe zouden we met z'n allen het toestel wat meer in de jaszak moeten houden. Want als je het hebt over de ‘gewone’ vakantiekiekjes en huis-tuin-en-keuken fotografie dan zijn foto’s in feite niet meer dan een hulpmiddel om een herinnering levend te houden. Ze zijn niet de herinnering zelf. Een foto is 2-dimensionaal en een herinnering bestaat uit zoveel meer lagen: niet alleen beeld maar ook klank, gevoel, geur, etc.

Uiteindelijk zijn de beste foto’s dus de mental pictures die je neemt. De herinneringen die je maakt door met aandacht te kijken. Je slaat ze op in de eigen harde schijf in je hoofd en hart en neemt ze als souvenir mee naar huis. Zonder bijbetaling voor extra gewicht of problemen bij de douane.
​

***