Zelf kiezen hoe je kijkt (deel 2).

Het persbericht deed de gedachten afdwalen naar Museum Insel Hombroich (Neuss), net over de Duitse grens bij Düsseldorf. Waar Amsterdam met de Rijksmuseumtuinen een aantrekkelijke buitenzaal heeft, heeft Neuss met het Museum Insel Hombroich een heel eiland voor kunst in de open lucht. Opgericht in 1987 door Karl-Heinrich Müller (1936-2007) op de fundamenten van een oud park dat begin 19e eeuw nog werd omringd door het water van de Erft rivier. Het eigenlijke Hombroich eiland dus. Tegenwoordig is Hombroich meer een eiland in overdrachtelijke zin; een oase van rust en natuur te midden van het hectische, industriële Ruhrgebied. Een plek waar moderne en hedendaagse kunstwerken zich – zowel in verschillende paviljoens als ‘stand-alone’  in de buitenlucht – aan de bezoeker laten zien.

Met de gedachte ‘kunst parallel aan de natuur’ (ontleend aan Cézanne) gaan in dit museumpark kunst en natuur met elkaar in dialoog. De kunst reageert op de natuur en de natuur geeft context aan de kunst. Er is een wisselwerking tussen die twee én de zaken lopen in elkaar over. Zo ‘stand-alone’ staan die kunstwerken dus eigenlijk niet.

Er is veel bijzonder aan Hombroich: de collectie zelf en het feit dat deze voor een groot deel in de buitenlucht wordt gepresenteerd; de volledige zelfstandigheid die je hier als bezoeker  hebt, de mogelijkheden om zelf op verkenning uit te gaan en de bijzonder gastvrije sfeer: de lunch staat voor je klaar! Die zelfstandigheid en verkenningsgelegenheid komen niet alleen door de afwezigheid van toeziende ogen als camera’s en suppoosten. Of door de letterlijke zijpaadjes die je in het park kunt nemen. Zij komen vooral ook door het hierboven aangehaalde motto en door het tentoonstellingsconcept van dit museum.

Eerder, in de post over het Stedelijk Museum Schiedam (Met één druk op de knop…) schreven we al over hoe je als museum de bezoeker zelf kan laten bepalen hoe hij kijkt. Kijken zonder voorkennis, puur vanuit wat je ziet. In het verlengde van dat idee ligt het tentoonstellingsconcept van Hombroich. Maar dat gaat nog een stapje verder. Waar in Schiedam de werken nog wel zijn ingedeeld naar thema, is in Hombroich het idee van ordening vrijwel losgelaten en zijn de kunstwerken uit verschillende culturen, stijlen en periodes naast en door elkaar gezet. Oude kunst uit China samen met avant-garde kunst uit Europa. Een Khmer-beeld naast een Calder-stabile. Geen tekstbordjes, geen zaalteksten en ook geen knop in de vloer die je de informatie op verzoek toont. Je moet het zelf doen, er wordt niet voor je bepaald hoe je moet kijken. Soms is dat lastig, gewend als we zijn aan informatieverstrekking. Maar gaandeweg realiseer je je dat het ook bevrijdend kan werken. Geen sturing van buitenaf, je hoeft niets en dus ook niet per sé bepaalde werken fantastisch te vinden. Geen nieuwe kleren van de keizer die je niet ziet. Je ziet wat je ziet en ervaart wat je ervaart.

In Hombroich mag je de wei in en wordt je volledig vrijgelaten om kunst op je eigen manier op je in te laten werken. Dat maakt Hombroich tot een heerlijk oord waar het goed toeven is. Naast het park is overigens ook het nabijgelegen Raketenstation onderdeel van dit museum alsook een nieuwbouw van Tadao Ando voor de Langen Foundation waar ook exposities worden gehouden. Je bent er de hele dag zoet mee.

***

.. en komt weer naar buiten met tien.

In de Hermitage Amsterdam is sinds kort ook het Outsider Art Museum gevestigd (OAM). Dit museum biedt een platform voor kunstenaars die - heel kort gezegd - door verschillende omstandigheden buiten het zicht van de reguliere kunstcircuits vallen. Die bijvoorbeeld een verstandelijke beperking hebben of in een instelling verblijven. En die meestal geen academische achtergrond hebben. Kunst van outsiders, van buitenstaanders.

Ook niet makkelijk in deze tentoonstelling in de Hermitage is het volgende: Waar omschrijvingen en definities van outsider art vaak verstandelijke beperkingen of verslavingen als kenmerk noemen, vraagt het OAM de bezoeker dit nu juist niet in ogenschouw te nemen. 'Psychiatrische diagnoses of aandoeningen zijn van geen belang bij de beschouwing van Outsider Art. Het gaat niet om de ziekte of de veronderstelde afwijking' (citaat uit zaaltekst).  Maar die beschouwing ervan, kan niet los worden gezien van de classificering die daaraan vooraf is gegaan.  En bij die classificering worden die omstandigheden kennelijk toch meegenomen. Daarnaast doet het denken aan het bord langs de kant van de weg waar op staat 'Niet naar de vliegtuigen aan de linkerzijde kijken' en dat je dat dan dus precies wel doet. Je benadrukt iets wat je juist niet benadrukt wil hebben.

Het onderscheid tussen outsider art en 'gewone' kunst is een construct, nodig om het werk van mensen die anders buiten het voetlicht vallen, aan bod te laten komen. Mooie of interessante dingen die we anders niet te zien krijgen. Maar het is wel een geforceerd construct dat verwarring brengt en veel vragen oproept. Maar, naast het bieden van een platform, zit ook daar misschien wel de winst van dit OAM in de Hermitage. Dat je je juist al deze dingen afvraagt wanneer je de tentoonstelling bezoekt. Je dacht dat je het wist maar het blijkt van niet.

Je gaat er naar binnen met één vraag - is het wat? - en komt weer naar buiten met tien. En dat is soms nodig en precies wat we willen van kunst. Toch?