...and the sky is the limit.
In de zomer stelden we jullie hier op dit blog de vraag: hoe ziet jouw paradijs er uit? Afgelopen donderdagavond sloot Ernst Veen zijn eerste aflevering van de serie Tuinen van verwondering af met de woorden: "Als het paradijs bestaat dan zou het er, wat mij betreft, zo uit mogen zien."
Tuinen van verwondering is een nieuwe, zesdelige televisieserie van de NTR waarin Ernst Veen, oud-museumdirecteur van De Nieuwe Kerk en van Hermitage Amsterdam, de kijker meeneemt naar zes van de mooiste landschapsparken ter wereld. Een selectie die hij maakte samen met Gijs van Tuyl, oud-directeur van het Stedelijk Museum te Amsterdam. Die parken, immens grote beeldentuinen, staan vol spectaculaire kunstobjecten van vermaarde kunstenaars. Alle werken zijn site specific, speciaal voor die plek gemaakt. De eigenaar van het park nodigde de kunstenaar er voor uit, "zwerf over mijn landgoed, zoek een plek waar de natuur je inspireert en maak een werk."
De ochtend na de uitzending sprak ik met Veen en hij vertelde mij over zijn gedachte achter deze documentairereeks. Als museumdirecteur haalde hij altijd voor zijn bezoekers de kunstwerken naar het museum. Maar met kunstwerken in landschapsparken gaat dat natuurlijk niet zo maar. Ze zijn niet alleen vaak enorm van formaat maar ook specifiek ontworpen voor die omgeving. Waarbij het idee is dat de werken een dialoog aangaan met de natuur. Kunst en natuur spelen op elkaar in, versmelten en versterken elkaar.
|
|
En kan het kunstobject niet naar de bezoeker toe, dan brengt verhalenverteller Ernst Veen de bezoeker wel naar het kunstobject toe. Een gevalletje Mohammed en de berg. En zo werd het idee voor de reeks geboren. En zijn wij als kijker nu spekkoper.
Landschapskunst, buitenkunst. Kunst met alle weidsheid, ruimte en tijd om van te genieten en je door te laten verwonderen. Verwonderen is van wezenlijk belang, aldus Veen en dat heeft hij zich door het bezoeken van de zes parken eens te meer gerealiseerd. Door verwondering laat je je inspireren en sta je stil bij de wereld om je heen. Figuurlijk, maar in deze parken ook letterlijk. Anders dan in een museumgebouw waar de bezoeker gemiddeld tussen de 8 en 30 seconden de tijd neemt voor het bekijken van een werk, werkt dat buiten toch anders. Niet alleen al omdat het werk groter is (er omheen lopen duurt soms even), maar ook omdat de ruimte uitgestrekter is en de omgeving je er toe uitnodigt. Natuur en kunst versterken elkaar en alle zintuigen worden aangesproken. Zoals dat bijvoorbeeld gebeurt in de eerste aflevering bij de grote rode trechter (Dismemberment) van Anish Kapoor: je gaat er omheen, raakt het aan, loopt er doorheen, voelt de wind, ruikt de zee en ziet de horizon. Een totaalervaring, kunst en natuur hebben speciaal voor jou een Gesamtkunstwerk gemaakt.
Met wel de opmerking dat bij het ene park de natuur iets "natuurlijker" is dan bij het andere park. Zo konden we in de eerste aflevering zien dat de omgeving in het park van Nieuw-Zeelander Alan Gibbs enigszins is gemanipuleerd; In zijn park - bijna 10 keer groter dan het Amsterdamse Vondelpark - zijn heuvels en wateren gecreëerd, pijnbomen geveld en de dieren uitgekozen op hun looks. Maar ja, het werkt (wonder)wel. Het tweede park, in een olijfgaard in Toscane, is overigens al weer heel anders. Een sneak-preview van de volgende aflevering liet dat zien en maakt overigens ook heel nieuwsgierig naar de andere parken en uitzendingen.
De afmetingen van de kunstobjecten buiten zijn vaak groot, in Gibbs zijn geval kan je wel zeggen enorm. We komen te spreken over het formaat van deze werken. Is dit soort kunst eigenlijk een ander soort kunst dan gewone 'binnen' kunst, zit er een andere vraag achter of zou een kleiner formaat ervan ook kunnen en dan binnen? Does size matter? (foto: Richard Serra, Te Tuhirangi Contour, 2001)
|
Ja en nee, volgens Ernst Veen. Het is niet zozeer de kwestie dat er een andere bedoeling achter het kunstobject zit maar eerder zo dat de kunstenaar een heel ander speelterrein krijgt. Wat toch weer tot andere kunst leidt. De kunstenaar is buiten niet gebonden aan de witte, vierkante museumzaal maar kan spelen met de natuur en zoeken naar de actie tussen zijn werk en de natuur, én hij kan spelen in de natuur waar "de aarde de vloer is, de heuvels en bomen de wanden en the sky the limit."
Doorgaand op deze vraag, zien we als kijker ook dat soms size dóes matter, vanuit heel praktische overwegingen. The sky is the limit maar financieel is er wel ergens een plafond. Kapoor had zijn enorme kunstwerk eerst 35 meter hoog bedacht maar dat was Gibbs wat te gortig, money also matters zoals hij zei, en de hoogte werd teruggebracht tot 25 meter. Alsnog indrukwekkend genoeg om zich te doen gelden. Het is een mooi fragment dat laat zien dat het proces tussen opdrachtgever en kunstenaar door de eeuwen heen eigenlijk hetzelfde is gebleven.
Je kijkt er naar en denkt: Daar wil ik ook zijn, op zo'n plek als Gibbs' eigen gecreëerde Neverland. Het doet magisch, bijna surrealistisch aan. Veens afsluitende woorden kan ik wel invoelen. Ik vraag hem naar het kunstwerk dat van alle reizen de meeste indruk op hem heeft gemaakt. Daar moet hij even over nadenken, er is zoveel te kiezen. Andy Goldsworthy (Arches), of misschien toch wel de hallucinerend makende installatie Skyspace van James Turrell, die in de laatste aflevering in Ekebergparken (Oslo) voorbij komt. Daar ben ik erg benieuwd naar. Schijnt inderdaad heel bijzonder te zijn. Maar gelukkig hoeven we voor Turrell niet helemaal naar Oslo en kunnen we in het nieuwe Voorlinden ook een Skyspace van zijn hand 'ondergaan'. En nog eenvoudiger kan je naar Kijkduin gaan (dus niet voor de Pokémons) en daar in de duinen in Turrell's Hemels Gewelf (Celestial Vault) achteroverliggend op het bankje de hemel als een koepel ervaren.
Op het bankje in zijn voormalig 'thuis' Hermitage Amsterdam besluit Ernst Veen ons gesprek met de woorden: "Niets is vanzelfsprekend, blijf je verwonderen."
Met dit soort mooie programma's gaat dat wel lukken. Zet je - in de hectiek van ons dagelijks leven - maar schrap voor some good old-fashioned slow television.
***
Kijk de eerste aflevering hier terug en zet de volgende alvast in je agenda: Collezione Gori, Italië, donderdag 10 november. Om 21.20 uur op NPO 2.
En deze maand verschijnt ook een boek over de bezochten parken en kunstwerken. Geschreven door Gijs van Tuijl en met voorwoord van Ernst Veen. Fotografie door Paul Kramer, die ook de regie van de serie voor zijn rekening nam.
|
|