Heel, half, klein of groot.

Ik heb hier vier boeken voor me liggen, met bijna dezelfde titels. Althans, ik haal ze soms door elkaar.

Ik begin met Een klein leven van de Russische Vasili Grossman. Een boek waarin een aantal van zijn journalistieke werken, essays en verhalen is opgenomen. Maar ook de brieven die Grossman aan zijn overleden moeder schreef. Ze zijn hartbrekend, ik lees ze als moeder van drie. En er is het verslag van de hel van Treblinka. Bijna niet te lezen, zo huiveringwekkend. Grossman beschrijft het onbeschrijflijke. 

Ik heb hier ook Een half leven (Half a life). Dit boek van V.S. Naipaul gaat over Willie Chandran, een man die zijn halve leven heeft vermorst met zijn zoektocht (in India, Engeland, Mozambique) naar erkenning. Erkenning van wat? De passiviteit van Chandran doet mij denken aan de verongelijktheid die Meneer Biswas had, in zijn zoektocht naar een huis (Een huis voor meneer Biswas - ook van Naipaul, absoluut lezen). En ook daar gaat het niet om een huis natuurlijk maar om iets anders. 

En dan is er nog Een heel leven (Ein ganzes Leben) van Robert Seethaler. Weer iets heel anders. In bijna poëtische beelden beschrijft Seethaler het leven van Andreas Egger. Niet een lijvig boek, er staat geen woord te veel. De eerste zin trekt je meteen de bergen in naar de hut van Geitenhannes.

Het vierde - en meest recente - boek is Een klein leven (A Little life) van Hanya Yanagihara. Niet kort, wel lijvig. Zowel figuurlijk als letterlijk. Een heel verdrietig verhaal. Hoe help je iemand die niet gered wil worden?

Wat wil ik met het noemen van deze vier boeken? Niet ze een éénregelige recensie geven. Dat is niet de bedoeling en daar doe je deze boeken ook geen recht mee. Waarom breng ik ze dan hier? Omdat ik geïntrigeerd ben door het woord leven in de titels. Het laat me niet los.  

Het leven. We doen er allemaal wat anders mee en bezien het elk vanuit een ander perspectief. Klein op de grote schaal der dingen, klein voortkomend uit pijn, half door een gevoel van verspilling of heel vanuit de gedachte dat een mens altijd een compleet leven leidt, hoe groots of hoe - voor een ander -onbetekenend dan ook. Misschien is het heel van Seethaler wel hetzelfde klein als dat van Grossman.

Het is wat, dat leven. 

***

Kiefer in Voorlinden.

Op dit moment toont Voorlinden vijf grote werken van Anselm Kiefer uit de eigen collectie. Werken die elk zijn aangekocht pak 'm beet een jaar nadat ze zijn gemaakt. De meest recente verwerving betreft Im Herbst dreht sich die Erde etwas schneller (0,06 sec), uit 2018 (de vitrine-installatie in de middelste foto hierboven). Die aanschaf vormde de aanleiding voor het museum om alle vijf werken nu bij elkaar te laten zien.

En daarmee kom je wel aan een lastigheid. Want hoeveel kun je als kijker hebben? Elk werk neemt de volle aandacht. Vijf  in één ruimte kan dan best veel zijn terwijl één alleen de zaal ook makkelijk aan zou kunnen.

Maar aan de andere kant, if you got it, show it! Dat snappen wij ook. En als je je als kijker goed weet af te sluiten en de tijd neemt, dan gaat het best. ​Want bij elkaar geven ze wel een mooi beeld van het werk van deze kunstenaar. Althans, van het laatste decennium dan want vroeger werk ontbreekt in dit verhaal. (Maar wellicht dat gezien de relatie die dit museum met de kunstenaar heeft, we misschien mogen hopen op een verdere samenwerking?)  

Enfin, terug naar de zaak. Grote gelaagdheid, talrijke verwijzingen. Gelukkig werkt dat nergens echt belerend. Kiefer bouwt op en brengt aan maar laat het vervolgens aan ons om er een interpretatie aan te geven. Hij is daar vrij relaxed in:

'Elke beoordeling en elke interpretatie is geloofwaardig.'

Anselm Kiefer werd geboren in het jaar dat de Tweede Wereldoorlog eindigde. Een omslagpunt in de geschiedenis en die oorlog en het puin waartussen hij opgroeide zijn belangrijke componenten in zijn werk. Je kan dat als zwaar en soms ook misschien wel onheilspellend zien. Toch - en daar geeft de kunstenaar ons als kijker misschien toch juist wél een aanwijzing voor interpretatie - mag dat optimistisch bekeken worden: geschiedenis helpt ons het heden te kunnen begrijpen en verwachtingen over de toekomst te kunnen vormen.  

Dat als eerste. En als tweede aanwijzing daarmee het idee dat puin niet persé of alleen maar staat voor verval en voor iets negatiefs. Vanuit puin uit het verleden, kan iets nieuws worden opgebouwd. 

'Ik houd van puin omdat het de basis vormt voor iets nieuws.'

Dus terugkomend op de vraag hoeveel puin je kunt (ver)dragen: veel.  

Uiteindelijk meer dan je denkt. Als je er zo over nadenkt.

Ik zou maar even naar Voorlinden gaan.

***

Anselm Kiefer, te zien in Museum Voorlinden t/m 15 april 2020.

De eerste is misschien het meest 'instagrammable', de tweede is eigenlijk al veel leuker en de derde veruit het meest interessant. Aan deze kan je niet voorbij gaan zonder er bij stil te blijven staan.

Project 'Street debaters' van de nu in Amsterdam woonachtige Japanse Tomo Kihara.

Kihara bedacht hiermee een sociaal alternatief voor het bedelen waarbij de bedelaar door de vragen die hij opwerpt en het debat dat hij daarmee start, op een waardige manier geld kan verdienen. Het schijnt dat er per uur gemiddeld 12 mensen stoppen voor een praatje of discussie en de bedelaar / moderator zo'n 15 euro per uur ophaalt. Alle thema's worden opgeworpen. Van 'Are we equal' tot 'Aprove Brexit?' tot  'Which dooms the UK, Trump or Brexit?'. 

Op de balans in het museum ligt trouwens ook muntgeld. Of dat er is neergelegd door publiek, door Kihara zelf of bij de installatie door het museum, kon de desgevraagde medewerker niet vertellen. Het doet er dus ook niet zoveel toe.

​
Of hier, in dit specifieke geval toch wel? Check the balance.

***

en de grot van Plato.

Er is geen verkeersbord waar ik me het afgelopen jaar meer aan heb geprobeerd te houden, dan het verkeersbord in de vorige nieuwjaarsgroet.

Toen ging het over hiërarchie, vertrouwen in elkaar en touwtjes uit de brievenbus.

Deze maand sprak Jan Terlouw opnieuw, bij de eerste - naar hem vernoemde - lezing waarbij hij zijn visie gaf op de wereld van morgen, hij zijn vertrouwen uitprak over de jeugd (gelukkig!) en ons wees op de eerste twee lettergrepen van het woord samenleving.

Dit jaar opnieuw een nieuwjaarswens in de vorm van een vraag: Welke link zie je tussen het twéede verkeersbord en de gravure van Jan van Saenredam?

​Voor de winnaar wederom een oliebol, niet getest door het AD (want dat doen ze dus niet) maar door schrijver dezes.

En vanaf deze plek al het goeds gewenst voor het nieuwe jaar. Maak er iets moois van en werk grote voornemens uit in kleinere, concrete stapjes.

​Tot ziens in het nieuwe jaar!
​

​***

... maar mijn god, hij kon schilderen.

Door congres-organiserende activiteiten had ik afgelopen weekend het voorrecht om in mijn eentje voor Flora, de oude man en voor de Nachtwacht te staan. Flora en de oude man (Portret van een oude Jood) in de Hermitage Amsterdam en de Nachtwacht natuurlijk in het Rijksmuseum.

Helemaal alleen. Met een handvol gasten en co-organisatoren dan. Maar toch, na sluitingstijd in een uitgestorven museum en dan komen de werken tot leven.

Saskia van Uylenburgh stapt natuurlijk niet echt uit de Nachtwacht maar er gebeurt wél iets. Nu is Rembrandts Nachtwacht al behoorlijk driedimensionaal geschilderd maar als je in je eentje er voor staat, lijkt je er zo in te kunnen stappen en je bij de groep te kunnen voegen. 'Ha, de schutters van kapitein Frans Bannink Cocq maken zich gereed te poseren voor een groepsfoto en ik ga er lekker bij staan.' Posten op instagram!

In de Hermitage, waar nu de Hollandse Meesters uit de Hermitage St. Petersburg hangen, laat Rembrandt Saskia - deze keer gekleed als Flora - hetzelfde doen. Ze komt tot leven. Veel bewegen kan ze niet want ze heeft een heel bloemboeket op haar hoofd, maar met ingehouden adem poseert ze als Flora, de godin van de lente, jeugd en vruchtbaarheid. Bewegingsloos, maar je ziet hoeveel moeite het kost. De armen in halfhoge positie, de bloemen die er niet af mogen vallen en de jurk die ongetwijfeld heel zwaar is. De jurk is echt, de stoffen zijn echt, je wil Saskia's schouder aanraken om het textiel aan te raken. Hoe voelt gouddraad?

Flora als representatie van het jonge leven, wordt hier geflankeerd door twee oude mannen, beiden zo'n 20 jaar later door Rembrandt geschilderd. Die opstelling is vast niet zomaar, jeugd moet worden beschermd en zich ook laten bijstaan door de ervaring. De twee mannen kijken je rustig en bedachtzaam aan. Een blik die de aandacht vasthoudt, en bij beide mannen de handen gevouwen. Die handen kúnnen niet geschilderd zijn, ze zijn echt.  

***
​