2017 - honderd jaar De Stijl
Het kan je niet zijn ontgaan, vorige week nog in het NRC in een exclusieve bijlage: in 2017 wordt de 100ste verjaardag van De Stijl gevierd. Een heel jaar lang, op allerlei manieren en op verschillende locaties door het land.
Waarom de 100ste verjaardag en waar komt het geboortejaar 1917 dan vandaan? Die vraag is niet moeilijk te beantwoorden. Men neme - kennelijk - het jaar van uitgave van het eerste nummer van het tijdschrift De Stijl.
Maar als we het anno 2017 over De Stijl hebben, wat bedoelen we dan? Hebben we het dan over een groep kunstenaars, een beweging, een orgaan (term van Van Doesburg zelf)? Hebben we het over een idee, een stroming of over het tijdschrift?
De uitgave van dat tijdschrift kwam natuurlijk niet zomaar uit de lucht vallen. De plannen waren er al eerder. In 1916 was Theo van Doesburg (1883-1931) – bedenker, initiator en oprichter van het tijdschrift – al druk bezig met de voorbereiding en financiering ervan. In verschillende brieven aan bevriende kunstenaars schreef hij over zijn plannen en de praktische uitvoering ervan. Wat moet er in, op welke kunsten richt het zich, wat wordt het formaat en wie wordt benaderd voor een bijdrage? En dat netwerk van gelijkgestemden, althans het begin ervan, was er deels al vóór 1917.
|
‘Dit tijdschriftje wil zijn eene bijdrage tot de ontwikkeling van het nieuwe schoonheidsbewustzijn. Het wil den modernen mensch ontvankelijk maken voor het nieuwe in de Beeldende Kunst.’ (**)
|
Een kwestie van de kip en het ei: was er eerst het idee, ontstond er toen een beweging en was vervolgens het tijdschrift een uitwerking ervan? Of begon het met het tijdschrift en volgde daarna de rest?
Ik weet het niet. Ik heb hier veel publicaties liggen en voor de verschillende visies valt telkens wat te zeggen. Maar goed, misschien is ook hier het stellen van de vraag belangrijker dan het antwoord er op. En feit blijft dat wil je iets ‘gedenken’ en laten voortleven, het altijd handig is om een kapstok te hebben waar je een en ander aan kan ophangen.
1917 dus
Het thema dat aan 2017 als De Stijl-jaar wordt meegegeven luidt Mondriaan tot Dutch Design. In elk geval marketing technisch volledig te begrijpen. Mondriaan is internationaal de beroemdste vertolker van het Stijl-ideaal, al noemde hij het Nieuwe Beelding (neoplasticisme). Maar laten we het hier niet complexer maken dan de theorie van De Stijl en Nieuwe Beelding al is.
Goed, Mondriaan als belangrijkste exportproduct. Snap ik, begrijp ik. Maar toch, een kunstenaar staat nooit alleen. Je hebt aspiraties en inspiraties en reageert op elkaar. De groep kunstenaars die zich op welke manier dan ook verbond aan De Stijl – of dat nu het tijdschrift of een beweging of iets anders was – liet dat goed zien. Zowel in hun werk als in hun bijdragen in het tijdschrift. Je reageert op elkaar en je scherpt je aan elkaar.
Zo ook Mondriaan. Deze voer zeer zijn eigen koers maar de nauwe contacten en (vooral ook) discussies met Theo van Doesburg, zullen zeker ook hun steen hebben gelegd in Mondriaans vaarwater. Ik noem hun verschil van inzicht over het gebruik van de diagonaal (zie hierboven Contra-compositie XVI).
|
Het beeld over Theo van Doesburg is over het algemeen en heel kort door de bocht gezegd, misschien wat minder flatteus dan het beeld dat we hebben van Mondriaan. Waar Mondriaan het braafste jongetje van de klas is, het voorbeeld van de school, is Van Doesburg in diezelfde klas meer de stennisschopper. Het jongetje dat niet stil kan blijven zitten, aan de haren trekt van het kind voor hem en de boel voortdurend op stelten zet. 'Je suis contre tout et tous.' (***)
Van Doesburg (witte jas en witte papieren hoed met De Stijl logo) in 1922 tijdens het Internationaal congres van Konstructivisten en Dadaïsten in Weimar.
|
En dat is misschien ook zo. Van Doesburg gold ook als lastig en voor hem was reuring heel belangrijk. Alles draaide bij hem om actie, beweging en strijd. Want door actie en discussie kom je verder, zo was zijn visie.
|
Maar aan precies die instelling hebben we anno 2017 maar wel heel wat moois overgehouden. Van Doesburgs bijdrage aan de Nederlandse kunst is groot. Niet alleen wat betreft oeuvre maar vooral ook als motor achter de avant-garde in zijn tijd. Hij jaagde aan, hij jaagde op. Hij initieerde en organiseerde en zette mensen op scherp. Hij was de motor van De Stijl.
En met die - enigszins pretentieuze - constatering wil ik hier een lans breken voor Theo van Doesburg. Aan mijn (scriptie) onderzoek destijds naar Van Doesburgs zelfbeeld en het doorspitten van zijn archief met daarin 3500 foto’s heb ik misschien toch een beetje een zwak voor hem overgehouden.
|
|
Mondriaan tot Dutch Design
Nogmaals, die verhaallijn, die bevraag ik nu niet. Maar als je de honderdste verjaardag van De Stijl viert, mag Van Doesburg dan de kaarsjes op de taart uitblazen? Hij heeft die tenslotte zelf besteld.
Nogmaals, die verhaallijn, die bevraag ik nu niet. Maar als je de honderdste verjaardag van De Stijl viert, mag Van Doesburg dan de kaarsjes op de taart uitblazen? Hij heeft die tenslotte zelf besteld.
***
|
(*) 'Wij veranderen en de kunst verandert met ons.' Citaat voorpagina uit Eenige punten ter verklaring der moderne schilderkunst. Voorgelezen op 13 october 1929 in het sted: museum te amsterdam ter gelegenheid der tentoonstelling van parijsche schilderkunst (esac.)
(**) Eerste zin, eerste nummer van De Stijl, oktober 1917. (***) Theo van Doesburg als zijn alter ego I.K. Bonset (anagram van 'ik ben sot'?), Je suis contre tout en tous. I.K. Bonset. Dada, 1921, RKD Den Haag. |
|
Klik hier voor meer informatie over en agenda voor alle tentoonstellingen, evenementen etc in het De Stijl-jaar. Opvallend is dat op de plattegrond Rotterdam en Amsterdam afwezig zijn. Gretha Pama schreef hier afgelopen donderdag over. En link hier door naar de gehele Mondriaan tot Dutch Design - bijlage in het NRC van 21 januari jl.
RSS Feed