Ons' Lieve Heer op Solder. De huiskerk als voorbeeld van tolerantie?

Na een lange renovatie is vorige maand Museum Ons' Lieve Heer op Solder opnieuw geopend. Het museum is uitgebreid met een nieuw entreegebouw aan de andere kant van het steegje. Het historische pand met de zolderkerk en dit entreegebouw zijn via een ondergrondse passage met elkaar verbonden. Het entreegebouw is modern en ruim opgezet. Aan de indeling van het historische pand is natuurlijk niets veranderd: Daar stap je zo de 17e eeuw in en ga je kruipdoor sluipdoor door de gangetjes en op de trappetjes. Op sloffen, dat wel, om de biezen matten te beschermen die er nu weer, net als vroeger, liggen.

De katholieke schuilkerk op de zolder van het pand aan de Oudezijds Voorburgwal in Amsterdam werd midden in de Gouden Eeuw (1663) gebouwd in een tijd dat het protestantisme de bevoorrechte religie was en het katholieke geloof (en andere geloven) niet openlijk beleefd mocht worden. Een vrijheid van geweten - de vrijheid om te geloven wat je wil - die haar oorsprong vond in de Unie van Utrecht (1579) en na het einde van de 80-jarige oorlog in 1648 werd gehandhaafd. Die gewetensvrijheid was echter geen godsdienstvrijheid. Het hield de vrijheid in om een geloof te kiezen, maar niet de vrijheid om dat geloof te belijden. Geloven wat je wil, als je het maar binnenshuis houdt, op zolder. Is dit inderdaad een voorbeeld van Nederlandse tolerantie?

Wat is tolerantie eigenlijk? Het woordenboek verwijst naar verdraagzaamheid, bij verdraagzaamheid wordt verwezen naar dulden en uiteindelijk komen we uit bij het toelaten van iets dat ongepast of ongeoorloofd is. Die betekenis past dan goed bij de 17e-eeuwse religieuze tolerantie:  een ander geloof wordt oogluikend toegestaan. Maar die tolerantie impliceert wel een dulden van iets negatiefs. Die tolerantie is geen volledige acceptatie, een met respect naast elkaar bestaan van verschillende overtuigingen.

De gewetensvrijheid van toen is inmiddels grondwettelijk omgezet naar godsdienstvrijheid. Geloven wat je wil, waar je wil en hoe je het wil. Maar hoe staat het hier en nu met tolerantie? Wat houdt tolerantie anno 2015 in en zou er ook nog een treetje hoger zijn? Eentje waar je niet aan tolereren toekomt, eenvoudigweg omdat er niets te verdragen valt. Omdat men elkaars overtuiging respecteert en de ander zijn leven laat leven? Een situatie waarin niemand op zolder of in een kast zit en iedereen ook buítenshuis kan uitkomen voor zijn overtuiging. Zonder daarin gestoord te worden en zonder een ander daarmee te storen. Zou dat ook mogelijk zijn?

Vragen die natuurlijk niet zo een-twee-drie te beantwoorden zijn maar die het wel waard zijn om gesteld te blijven worden. Stoppen met vragen stellen, is stoppen met nadenken.

Museum Ons' Lieve Heer op Solder verhaalt over de 17e-eeuwse religieuze tolerantie en geeft de bezoeker, zittend op een bankje in de kerk een plek voor reflectie en een onderwerp om mee naar huis te nemen. Tolerantie is een vraagstuk van alle tijden, waarmee Ons' Lieve Heer op Solder niet alleen een 17e-eeuws maar ook een 21ste-eeuws museum is.

www.opsolder.nl