Niet de kus maar het proces.
Wees gerust. We gaan het niet hebben over de Kus of de Denker. Die laatste is er ook wel te zien maar het is niet waar de gisteren in het Groninger Museum geopende tentoonstelling Rodin - Genius at Work om draait. Die behandelt namelijk niet de onderwerpen van de verschillende sculpturen van Rodin - de eindproducten zogezegd - maar onthult vooral zijn werkproces.
En dan hebben we het over zowel het creatieve proces van het tekenen en boetseren als het uiteindelijk praktische deel van het proces – de vertaling van het beeld van klei naar gips, naar brons of naar marmer. Beide onderwerpen komen uitgebreid aan bod in een tentoonstelling waar we overigens niet alleen maar ‘oude bekenden’ zien maar ook nog meer experimenteel werk van de kunstenaar. Werk dat hij doorgaans niet naar buiten bracht maar voor zichzelf hield.
Rodins creatieve proces begint bij het model. De kunstenaar, die een hekel had aan de verstilde academische poses, liet zijn modellen natuurlijke houdingen aannemen, wier poses hij dan vastlegde op papier of meteen in klei (mooie tekeningen in de tentoonstelling!). Telkens werkend vanuit het profiel. Het model in goed licht, het profiel scherp afstekend tegen de achtergrond.
De zaken werden niet mooier voorgeschoteld dan zij waren: niet alleen de pose moest natuurlijk ogen, ook de persoon zelf werd niet mooier gemaakt dan hij of zij was. ‘Iedereen is mooi want levend.’ Deze profiel-methode gecombineerd met zijn idee over beweging en schoonheid resulteert in sculpturen die een grote dynamiek in zich dragen en die ook nu nog, raken en ‘bij de tijd’ zijn. Een mooi voorbeeld daarvan zie je hierboven (foto 3) of Iris, in de tentoonstelling in klein formaat aan de wand, in het Musée Rodin te Parijs (zijn voormalig atelier, foto hiernaast) in groter formaat op een sokkel.
|
Maar dat wat ons nu juist interesseert, leverde hem destijds grote kritiek op. Men had problemen met zijn ‘overdreven naturalisme’ en kon aanvankelijk ook maar moeilijk geloven dat hij dat ‘natuurlijke’ zo zelf kon vormgeven, zonder te kopiëren. Zo werd hij ervan beschuldigd Het Bronzen Tijdperk (zijn eerste publiekelijk geëxposeerde werk) niet in klei te hebben gemodelleerd maar door een afgietsel van een afgietsel te hebben gemaakt. Rodin heeft zich heel wat moeite moeten getroosten om zijn criticasters de mond te snoeren en hen te overtuigen van het tegendeel. Uiteindelijk hielpen hierbij de foto’s die hij van het model, een Belgische soldaat, had laten maken.
Het museum laat haar toegevoegde waarde als venue bij deze reizende tentoonstelling zien door vijf versies van dit werk (beneden, linkerfoto) bij elkaar te zetten. Vier ervan zijn gegoten en afgewerkt bij leven van Rodin, de vijfde een paar jaar na zijn dood. Door ze naast elkaar te zetten, zijn ze goed te vergelijken en wordt ook meteen het thema aangezet naar het praktische deel van het werkproces, in dit geval het bronsgieten en het afwerken en patineren van die beelden. Voor de liefhebber, klik hier voor een filmpje over dit procedé waarbij De Drie Schaduwen (ook in de tentoonstelling) in brons wordt gegoten.
Dat praktische deel is minstens zo interessant. Zo rond 1900 werkte Rodin op wel zes verschillende plaatsen in Parijs en had hij ongeveer 50 mensen die voor hem werkten. Modellen, gipsgieters, bronsgieters, modelmakers, assistenten, marmerwerkers, persers, uitvoerders, ornamentisten, vergroters en manusjes van alles. In feite een onderneming waar Rodin als directeur-grootaandeelhouder de scepter zwaaide. Hij zat er kennelijk flink bovenop want in de tentoonstelling kunnen we door alle vergelijkingen goed zien hoe Rodins beginpunt, zijn oorspronkelijke creatie, nauwkeurig vertaald werd naar een vergroting of naar andere materialen als gips of brons.
Bij de werken in marmer ligt dat net iets anders. Bekend is dat Rodin zijn beelden niet zelf houwde en dat er een klein leger aan assistenten bij dit proces was betrokken. Iemand die de vormen van het model overzette naar steen, een mannetje voor het uitkappen van de beginvormen en de houwer - vaak zelf ook een kunstenaar die moest bijverdienen - die de steen verder uitwerkte op basis van het model en naar aanwijzingen van de grote meester zelf. Het doet de vraag oproepen of en zo ja, hoe groot de creatieve inbreng van zijn medewerkers was. Wat is de hand van de meester en wat is de hand van zijn werkplaats?
En dat brengt je, als je voor zo'n beeld staat, tot de vraag: waar kijk ik eigenlijk naar?
Daarop doordenkend, het Musée Rodin heeft bijna alle originele modellen of mallen nog, en af en toe wordt er een beeld bijgeproduceerd en verkocht. Onlangs nog een exemplaar van Poorten van de Hel aan Mexico. Een goede inkomstenbron maar tot hoever ga je door en waar kijk je bij een anno 2016 gegoten beeld van Rodin eigenlijk naar? En in de museumwinkel kan je een eigen Rodin kopen, voor nog geen 40 euro. Wat heb je dan? Het raakt een eerdere discussie die we opwierpen bij het bespreken van de nieuwe Rembrandt (die overigens ook een groot atelier met leerlingen tot zijn beschikking had).
|
Enfin, het zijn mooie vragen die deze tentoonstelling oproept en ook laat zij het werkprocédé op een inzichtelijke manier zien: De materialen, Rodins methode én zijn visie dat een werk nooit af is. Modellen werden bewaard, gefragmenteerd, onderdelen opnieuw samengesteld, et cetera. We zien dat zijn atelier in feite een grote legodoos was met overal losse onderdelen en sculpturen die dan weer alleen dan weer samengevoegd werden. Bij Rodin was er geen vooraf bepaald, vast eindstation. Hij bleef altijd met de voor handen zijnde modellen en elementen werken en er aan sleutelen. Zijn werken bleven voor hem onderdeel van een proces waarbij niets vaststaat of onveranderlijk is.
Procesgericht in plaats van resultaatgericht? Misschien wel. Duidelijk wordt in elk geval dat Rodin zeker heel veel waarde hechtte aan dat proces zonder eindstation. Waarmee hij eerder journey happy was dan destination happy.
En als jij dat nou ook bent, dan is er niets meer wat jou er van weerhoudt om naar het hoge noorden af te reizen. Zover is Groningen niet. Hup in de trein, krantje erbij en zie het landschap verglijden. Journey happy. En na het zien van de tentoonstelling misschien ook nog eens destination happy.
***
Rodin - Genius at Work, Groninger Museum.
Van 19 november 2016 t/m 30 april 2017. |