Hondehart. Boek, film en ... opera!
De vraag hierboven komt uit het verhaal Hondehart*, dat Michail Boelgakov (1891-1940) begin 1925 te Moskou schreef. De satirische novelle kwam - net als veel van Boelgakovs andere verhalen en boeken - de censuur niet door en is jarenlang in de la blijven liggen. Hoewel de tot arts opgeleide schrijver nooit is veroordeeld (Stalin hield hem uiteindelijk toch de hand boven het hoofd) is hij wel verhoord met de vraag waarom hij toch 'zo misselijkmakend over het Bolsjewisme' schreef. Als schrijver van satirische kritiek met het sovjet-regime als onderwerp maakte hij het zichzelf niet makkelijk.
|
Het duurde tot ver na zijn dood, in 1987 voor Hondehart voor het eerst in Rusland officieel werd uitgegeven. Het was bij de Russen meteen een groot succes en de verfilming kort daarna door Vladimir Bortko evenzeer. Zie hiernaast voor een klein fragment uit die film (hilarisch) en youtube voor de gehele film (in twee delen). Zeer de moeite waard.
|
|
Het is een absurdistisch verhaal dat gaat over een professor die in het kader van zijn onderzoek naar verjonging, de straathond Sjarik opereert (Boelgakovs medische achtergrond komt hier goed van pas) en hem de testikels en hypofyse van een even daarvoor gestorven crimineel geeft. Dat gaat natuurlijk niet goed, Sjarik ontpopt zich tot de gewetenloze man Sjarikov en het opleggen van een moraal bij een wezen dat van nature geen moraal bezit, blijkt niet te kunnen: de nieuwe creatuur blijft een hondehart houden en instinctief katten najagen. De parallel van dit nieuwe wezen naar de 'nieuwe mens' van het Bolsjewisme is snel getrokken.
|
De Russische componist Alexander Raskatov en de Britse theatermaker, acteur en regisseur Simon McBurney maakten er in opdracht van De Nederlandse Opera en English National Opera een opera van (wereldpremière 2010). Producties van deze McBurney en zijn theatergezelschap Complicite waren eerder al op het Holland Festival te zien. Ook vorig jaar nog, in de solo-voorstelling The Encounter waar McBurney op sensationele wijze het verhaal vertelde over een ontmoeting met een stam in de Amazone.
|
|
Een multimediale regie waarbij het publiek een koptelefoon op had en McBurney echt ín je hoofd zat. Figuurlijk dan, maar werkelijk magisch. (Een klein stukje zie je hierboven, maar het haalt het niet bij de 'echte' ervaring.)
|
Van de opera A Dog's Heart uit 2010 is gisteravond in Amsterdam een tweede speelreeks gestart. En getriggerd door McBurneys fantastische en wonderbaarlijke voorstelling vorig jaar hadden we deze nieuwe reeks al lange tijd geleden keurig in de agenda gezet. Ter voorbereiding het verhaal gelezen, de film bekeken en deze trailers rond de productie gezien.
|
|
|
Afgelopen donderdag woonden we (i.e. schrijver dezes samen met toekomstig gastblogpost-bezorger) de generale repetitie bij en die verliep op rolletjes. Maar belangrijker nog liet die een heerlijke, dynamische invulling zien van de satire van Boelgakov. Voor McBurney is in het theater 'zien even belangrijk als luisteren.' En dat kom je als toeschouwer te weten.
|
|
De muziek (erg mooi) en zang komen heel goed tot hun recht en worden zeker niet overklast door het visuele. Ze staan hun mannetje. Maar voor het visuele aspect is wel een grote rol ingeruimd. Dat kan ook niet anders wil je invulling geven aan het absurdistische karakter van het stuk. We hebben het immers wel over een pratende, rokende en zingende hond. Bewegingen mogen - of moeten misschien juist wel - 'over the top' zijn. Huishoudster Zina is een hysterisch, wandelend Malevich schilderij.
De gelaagdheid die in Boelgakovs stuk zit, heeft McBurney ook aangebracht in het decor, met voor elke akte en scene knappe wisselingen. Door te werken met een scharnierende wand en 'zwevend' tapijt' komen we in alle vertrekken van het appartement van de professor, zijn bibliotheek, eetkamer, operatiekamer etc. En een extra laag wordt gecreëerd door de (video)projecties hierbij, die maken dat je als toeschouwer mee het toneel opgetrokken wordt, het verhaal in. Als het sneeuwt in de straten van Moskou, hebben we het op het tweede balkon van het Muziektheater ook koud.
Drie uur lang minutieus maar met mooie opbouw en grote dynamiek, door Boelgakovs novelle heen. Na het applaus sta je met tuitende oren (en nu letterlijk, wat een finale) maar ook verfrist en energiek weer buiten. Satirische kritiek op nog steeds actuele vraagstukken over staatsinrichting, bureaucratie, bestuur en over maakbaarheid: wat maakt een mens een mens? En bij die serieuze ondertoon ook nog eens hardop gelachen of in elk geval zachtjes gegrinnikt. Hoe vaak overkomt je dat bij een opera?
***
|
Zie voor meer informatie over A Dog's Heart en data van de speelreeks de website van De Nationale Opera.
Gebaseerd op Boelgakovs Hondehart is er overigens ook een jeugdopera geschreven, Hondenhartje. Over 'de ongelukkige reizen van een Hollandse vrachtvaarder en de scheepshond Sjarik door de onstuitbare Plastic Soep.' |
|
* Hondehart in plaats van hondenhart, zoals in de vertaling en uitgave van de meest recente editie bij Van Oorschot.
RSS Feed