De focus van deze 69ste editie van het Holland Festival. En een gesprek met haar artistiek directeur Ruth Mackenzie.

Gisteravond is in de Stadsschouwburg in Amsterdam met de voorstelling Die Stunde da wir nichts voneinander wuβten de 69ste editie van het Holland Festival ("HF") geopend. Het festival heeft dit jaar de focus op Europa met als titel Edges of Europe. Waarbij zowel het woord edge als het woord Europa in meerdere betekenissen opgevat kan worden. Europa geografisch maar ook politiek of cultureel, en edge letterlijk als grens of rand maar ook figuurlijk als scherp, krachtig, provocatief, edgy. Want wat is 'Europa' nu eigenlijk en wat is er nog over van de Europese droom en eenheid? Onder meer deze vragen worden in een aantal voorstellingen onderzocht. Een urgente en politiek geladen editie van het HF dus.

In het HF komen verschillende disciplines - en combinatievormen hiervan - aan bod: theater, muziek, opera, dans, film en beeldende kunst. Er zijn gratis voorstellingen (opera in park Frankendael), er is werk in de openbare ruimte (een interactieve installatie op het Museumplein) en er is - in navolging van de digitale liederencyclus The Book of Sand vorig jaar - weer een digitaal werk: The Transmigration of Morton F. Voor elk wat wils en je hoeft er dus niet eens altijd voor de deur uit of standaard je portemonnee te trekken. En wil je niet statisch zitten maar in en uit kunnen lopen, dan ben je helemaal op je plek bij The Proms, een reeks van promenade-concerten in de grote zaal van het Concertgebouw waar voor de gelegenheid alle stoelen zijn uitgehaald.

Eén dag voor de opening spraken we met de artistiek directeur Ruth Mackenzie. In haar kantoor met fenomenaal uitzicht over het IJ vertelt zij over de achtergrond van het festival en over de uitgangspunten van toen, die nog altijd de criteria van nu vormen.

Het HF vindt haar oorsprong in de eerste jaren net na de oorlog, in een tijd dat er na jaren van onderdrukking een grote honger was naar vrije kunst en naar internationale kunstenaars die het publiek konden helpen naar de toekomst te kijken.  En dat initiële uitgangspunt is volgens Mackenzie nog altijd de benchmark: 'We moeten vandaag met onze festival programmering nét zo belangrijk zijn voor ons publiek als die kunstenaars dat destijds in 1947 voor hun publiek waren.'

‘Dat is zeker met de mogelijkheden en het aanbod vandaag de dag, lastiger dan toen. De honger is minder groot. Toen hadden mensen vijf jaar lang geen enkele pianist gezien. Nu hebben we een publiek dat wekelijks de mooiste dingen voorgeschoteld krijgt; we hebben één van de beste orkesten van de wereld, het beste theatergezelschap zit in onze stadsschouwburg en onze nationale opera heeft net de prijs gekregen voor beste operahuis ter wereld. Maar de waarden van nu zijn nog dezelfde en dat moet ook! We zijn dus altijd bezig manieren te vinden om jou als publiek een ervaring te geven die verder gaat dan het gebruikelijke.’ Dat betekent internationaal samenwerken en uitwisselen, risico’s nemen en vernieuwen, aldus Mackenzie. En dát is in feite niet nieuw want die traditie van vernieuwing bestaat al vanaf het allereerste begin.

Met Mackenzie als artistiek directeur ligt er een onmiskenbare nadruk op de toegankelijkheid van de programmering. Door drempels te verlagen en kunst zichtbaarder te maken, hoopt het HF nieuwe publieksgroepen aan zich binden. Hoe? Niet door de standaard te verlagen, integendeel: ‘Ook juist omdat je maar één kans krijgt voor een eerste indruk, is het zo belangrijk dat een nieuw publiek het beste van het beste te zien krijgt. Wij zien het als onze taak om de barrières die mensen er van weerhouden naar een voorstelling te gaan, te slechten. Dat doen we niet door onze standaard te verlagen maar door nieuwe ingangen te zoeken.’

‘Door bijvoorbeeld de mogelijkheden waar kunst te zien is, te verruimen; kunst in de publieke ruimte of op laagdrempelige locaties. Of bijvoorbeeld door de entreeprijs van kaartjes laag te houden. Zoals bijvoorbeeld de kaartjes voor The Proms die maar 10 euro kosten. Mensen die anders misschien niet naar het Concertgebouw zouden gaan omdat ze zich er wellicht niet op hun gemak zouden voelen, maken we het makkelijker door ze de gelegenheid te geven het voor 10 euro gewoon uit te proberen: Take a risk, it’s only 10 euro’s. If you hate it, you can leave. Die boodschap zien we als onze verantwoordelijkheid om te nemen. Kunst is voor iedereen, niet alleen voor de doorgewinterde kunstconsument maar ook voor de nieuwe en nieuwsgierige bezoeker. En je biedt ze gold medal, worldclass, top of mount everest art. Wij willen het beklimmen van de hoogste berg voor iedereen. Niet alleen voor hen die de route al kennen.’

Een ander voorbeeld van een nieuwe ‘ingang’ is de interactiviteit die het programma biedt. Er zijn volop gelegenheden tot meedoen. Het HF wil jou als bezoeker niet alleen de gelegenheid geven te beschouwen maar ook je ‘creatieve spier’ aan het werk zetten. Je kan meespelen in een fagotconcert, apps gebruiken die je tijdens een voorstelling uitleg geven, je kan dansen tot ’s avonds laat en tafeltennis spelen op het Museumplein. Mackenzie: ‘Ik wíl niet alleen dat het die kant op gaat, ik zie ook dat er veel vernieuwende kunstenaars zijn die zo denken en dat het één van de manieren is een nieuwe groep aan te spreken. Een groep die misschien meer gewend is aan het gebruiken van haar telefoon en minder juist aan het wegleggen ervan en zitten in een donkere zaal.’

De visie voor de komende jaren aanhalend: ‘We moeten het publiek inspireren en uitdagen. Haar ontvankelijk maken voor een kunstervaring en duidelijk maken dat het nemen van risico’s daar onderdeel van uitmaakt. Goede kunst maakt van toeschouwers beschouwers, dwingt tot nadenken over zichzelf en de wereld en daagt uit tot het innemen van een positie in die wereld.’

‘Ik geloof met heel mijn hart dat kunstenaars de wereld kunnen veranderen. That’s setting the bar pretty high. Ze veranderen de wereld niet altijd meteen en vaak gebeurt het indirect, door het veranderen van jouw blik, hoe jij de wereld beziet. Door andere perspectieven te laten zien, door jouw de dingen anders te laten zien en de zaken op een andere manier te begrijpen. Daar geloof ik sterk in. Ik hou van werken met kunstenaars. Kunstenaars laten mij anders denken, ze verrassen me, nemen me mee op avontuur. Als ik niet in de kunst zou werken of als ik niet zo van kunst zou houden, was ik vast op een andere manier rebels geweest.' 'We leren door kunst. Je creativiteit wordt aangesproken en terwijl dat gebeurt, reflecteer je op de wereld om je heen en de kwesties die spelen. Dat is wat kunst ons helpt te doen. Een fantastisch privilege.’ Aldus Mackenzie.

Het feit dat het HF bestaat en ons als bezoeker/participant deze mogelijkheden biedt, mogen wij op onze beurt denk ik ook zien als een privilege. Het is een voorrecht om deze kunst aangereikt te krijgen. Blikverruiming op een presenteerblaadje. Veel makkelijker wordt het niet. Bij het Holland Festival draait het om goede kunst en drie i's: innovatie, interdisciplinariteit en interactiviteit. MacKenzie voegt daar nog aan toe: ‘Wat voor mij belangrijk is in de kunst, en meer specifiek ook in onze programmering, is de kwaliteit, de verrassing, de ervaring. But above all, worldclass.'

En met die woorden sluiten we af.

***

Klik door naar de digitale opera's The Book of Sand en The Transmigration of Morton F. en een downloadable pdf van het programmaboek van het HF op http://bit.ly/1sVHpaV .