Alles stroomt, alles verandert. En ook weer niet.
Een tijdje geleden zag ik een videofragment van Charles "Lil Buck" Riley waarin hij zijn interpretatie van De stervende zwaan danste. Het kwam naar voren tijdens een programma(onderdeel) van debatcentrum De Balie waar aan een aantal panelleden de vraag werd gesteld welk kunstwerk volgens hen in de canon van de hedendaagse Europese kunst zou moeten komen. Een vraag die allerlei vragen oproept en waar ter plekke dan ook op verschillende manieren op werd gereageerd. Wat is kunst, wat is Europa en wat is Europese kunst? Is dat kunst gemaakt in Europa, kunst tentoongesteld in Europa, kunst van een in Europa geboren kunstenaar? Et cetera. Eén van de panelleden gaf aan dat dit óók een moeilijk te beantwoorden vraag is omdat bijvoorbeeld bij ballet of dans, een stuk dat je nu in de canon zou kunnen stoppen er over 100 jaar misschien wel heel anders uitziet.
Onlangs zag ik de oorspronkelijke uitvoering van De stervende zwaan, door Anna Pavlova in 1905. De choreograaf Fokine schreef in dat jaar dit drie minuten durende stuk speciaal voor haar. Hij zette het op Le Cygne (De zwaan), een cello-solo uit het Carnaval der dieren (1886) van Camille Saint-Saens. Voor de goede orde, de stervende zwaan komt dus niet uit Het zwanenmeer (1877) van Tsjaikovski. Ze heeft daar overigens later - in sommige producties van dat stuk - wel haar weg gevonden maar uitleggen hoe dat zit, voert voor nu te ver en hoe het ook zij, als solo van Fokine of verweven in het ballet van Tsjaikovski, het stuk is in de loop der tijd ontelbare keren uitgevoerd (alleen door pavlova al 4000 keer) met telkens verschillende bewerkingen, nuances en interpretaties. Met als ultiem voorbeeld die van Lil Buck, een urban dancer die je ook voorbij ziet vliegen in gelikte videoclips en snelle commercials. Maar zijn versie van de stervende zwaan is daarentegen van een ingetogen schoonheid waar zwaartekracht, gewrichten en maximale rekbaarheid van spieren geen rol lijken te spelen. Wat overigens geldt voor alle Odettes, Odiles en Siegfrieds van deze wereld. Zowel de uitvoering door Pavlova als die van Buck ontroeren. Kijk maar.
|
|
Anna Pavlova danste haar zwaan in 1905. Lil Buck de zijne een dikke eeuw later. Hoeveel verandert er in 100 jaar? Heel veel dus. Het verhaal blijft hetzelfde maar de interpretatie ervan en de vorm waarin zij wordt gegoten, verandert. Niet alleen door de verschillende personen c.q. gezelschappen (zoveel gezelschappen, zoveel uitvoeringen) maar ook door de tijd. Danstechnieken verfijnen en ook de tijdsgeest doet een duit in het zakje. Alles is aan verandering onderhevig.
Van het water waarin (of waarbij) de zwaan sterft, naar het water van Heraclitus is in dit geval een kleine stap. Deze filosoof gebruikte in ongeveer de vijfde eeuw voor Christus al de rivier als metafoor om uit te leggen hoe wijzelf en alles om ons heen continu verandert. De rivierbedding blijft hetzelfde, het water dat er doorheen stroomt is echter telkens 'nieuw' water. Volgens Heraclitus kan je dus niet tweemaal in dezelfde rivier stappen. Het water waar je nu instapt is niet hetzelfde water als waar je gisteren je voeten inzette. En ook jijzelf bent niet dezelfde persoon die je de dag ervoor was. Kortom, panta rhei, alles stroomt. πάντα ῥεῖ
De zwanen van Buck en Pavlova zijn twee mooie verbeeldingen van dit idee. Verschillende tijden en verschillende invullingen van één en hetzelfde onderwerp. Het verhaal staat vast, de zwaan sterft. Maar de zwaan van nu is een andere dan de zwaan van toen. In de 'urban language' van nu: alles is 'echt wel flex'... En dát, is dan eigenlijk weer niets anders dan toen 2500 jaar geleden Heraclitus zei: alles bevindt zich in een toestand van flux.
De u is een e geworden maar het principe staat nog steeds. Alles verandert. Behalve het idee dat alles verandert. Scherp blijven dus!
***